ΟΤΑΝ ΧΤΥΠΗΣΕΙ ΤΟ ΚΟΥΔΟΥΝΙ ΤΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ

https://livewithoutbullying.com/journalism/715 

ΕΦΗΒΕΙΑ & ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ (ΚΑΠΝΙΣΜΑ-ΤΖΟΓΟΣ)

https://www.psychology.gr/addictions/2729-kapnisma-tzogos-efivia.html

ΣΥΜΠΕΡΙΦΡΕΣ ΥΨΗΛΟΥ ΚΙΝΔΥΝΟΥ (ΧΡΗΣΗ ΟΥΣΙΩΝ-ΑΛΚΟΟΛ)

https://www.psychology.gr/addictions/2797-symperifores-ypsilou-kindynou-xrisi-ousion-alkool.html

ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΗ ΑΓΩΓΗ & ΣΕΞΟΥΑΛΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Σεξουαλική αγωγή και Σεξουαλικοποίηση στους εφήβους

Ρέα Δουμανά

MSc, Κλινικής Ψυχολογίας-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπεύτρια

Οι εφηβεία αποτελεί το μεταβατικό στάδιο προς την ενηλικίωση. Παρατηρούνται συμπεριφορικές και γνωστικές μεταβολές και αλλαγές και στα δύο φύλα. Ειδικότερα τα κορίτσια επηρεάζονται από τις τάσεις που επιβάλλει η μόδα και υιοθετούν πρότυπα από τον καλλιτεχνικό χώρο προσπαθώντας να μιμηθούν συμπεριφορές και χαρακτήρες. Παρατηρείται η τάση η οποία ονομάζεται:

v   “Getting older younger” : από την πρώιμη εφηβεία, με την έννοια της υποστήριξης των δικαιωμάτων τους ως διαδικτυακοί καταναλωτές ακόμα και στο επίπεδο σεξουαλικών αναζητήσεων ταυτότητας, πληροφόρησης, κλπ. και

v  “Staying younger longer”: λόγω εκτεταμένης οικονομικής και εκπαιδευτικής μετάβασης προς την ενηλικίωση.

Σύμφωνα με μία Ευρωπαϊκή έρευνα, έχει παρατηρηθεί δυσκολία στη διεκδίκηση σταδίου «αυτόνομης ωρίμανσης-autonomous  maturation” ως προς την σεξουαλικότητά τους και την ανάπτυξη αυτής, ώστε να υπάρξει ένα στάδιο «ετοιμότητας-“readiness”» ως προς το θέμα αυτό, ανεξάρτητα από την πολιτιστική, την οικογενειακή και κοινωνική επιρροή που δέχονται από την γέννησή τους. Ακριβώς όταν η σεξουαλική γνώση γίνεται «ηλικιακά κατάλληλη-”age-appropriate”», είναι επομένως θέμα κουλτούρας, καθώς και προσωπικότητας, με πολλές αμφισβητήσεις…, για την κατάλληλη περίοδο εμπλοκής τους στην πληροφόρηση σεξουαλικού περιεχομένου  (τι θεωρείται «φυσιολογικό» σε μία πολιτισμική-πολιτσική κουλτούρα και τι είναι «προβληματική» ή «μη-φυσιολογική»).

Ισχυρές ενδείξεις (βιβλιογραφικά)

    Οι διαδικτυακές πηγές πληροφόρησης σχετικά με τη σεξουαλική υγεία είναι σημαντικές  για όλους τους νέους,             αλλά ειδικότερα για εκείνους τους νέους με χαμηλό εισόδημα, LGBT (gay-lesbians-bysexual-trans) και άστεγους της νέους.

Η πηγή και η αξιοπιστία των πληροφοριών μέσω διαδικτύου φαίνεται να παίζει σημαντικό ρόλο για τους εφήβους, αλλά παραμένει ασαφές ποιές ηλεκτρονικές πηγές χρησιμοποιούν, πώς κρίνουν την αξιοπιστία τους, και εάν θωρούν την  πορνογραφία ως μια αξιόπιστη πηγή πληροφοριών σχετικά με  το φύλο.

Έτσι δημιουργείται η ανάγκη για περισσότερη γνώση σχετικά με:

            1. Ποια είδη  νέων πληροφοριών θέλουν και αναζητούν για την σεξουαλικότητα, το σεξ, την υγεία και τις σχέσεις.

            2. Ποιος είναι ο ρόλος των γονέων, των εκπαιδευτικών, των σχολείων και των διαδικτυακών μέσων στην ενημέρωση των νέων (New Media), και ποιες πηγές χρησιμοποιούν ή εμπιστεύονται περισσότερο σε σχέση με  άλλες

H αναζήτηση πληροφοριών σε συγκεκριμένες ιστοσελίδες και blogs για πληροφορίες σχετικά με τη σεξουαλική ευχαρίστηση, τα ΣΜΝ και την εγκυμοσύνη,  για τη σχέση σεξουαλικής πράξης και συναισθήματος καθώς και για το πώς να επικοινωνούν με άλλα άτομα (όχι μόνο συνομηλίκους) για την ανάπτυξη δεξιοτήτων στην παροχή ευχαρίστησης, όπως και την ευχαρίστηση να προβάλουν τον εαυτό τους σε online video και φωτογραφίες είναι ένα χαρακτηριστικό συμπεριφορικό μοτίβο της εφηβικής ηλικίας. Έφηβοι με πρώιμη  έκθεση σε σεξουαλικό περιεχόμενο από πρόθεση, έχουν περισσότερες πιθανότητες για σωματική και σεξουαλική θυματοποίηση, παραβατικές συμπεριφορές και χρήση ουσιών (Ybarra and Mitchell, 2005). Έφηβοι που εκτίθενται σε πορνογραφικό υλικό έχουν την τάση να απομακρύνονται από το οικογενειακό περιβάλλον (Ybarra and Mitchell, 2005).

Η πρώιμη έκθεση σε ακατάλληλο σεξουαλικό περιεχόμενο συνδέεται με υιοθέτηση επικίνδυνων σεξουαλικών συμπεριφορών στην ενήλικο ζωή (Sinkovic et al., 2012). Η ανάγκη για οργανωμένη και συστηματική σεξουαλική αγωγή, καθώς και η ανάγκη για την υιοθέτηση προτύπων που προάγουν την αξία της ανθρώπινης οντότητας αποτελούν το θεμέλιο λίθο για την ανάπτυξη υγιών σεξουαλικών συμπεριφορών μέσα από ένα πλαίσιο εκπαίδευσης  και γνώσης με οφέλη που θα προασπίσουν την περαιτέρω ενήλικο ζωή.

ΕΦΗΒΟΙ ΚΑΙ ΕΞΑΡΤΗΣΕΙΣ (ΜΕΡΟΣ 1ο)

Έφηβοι και Εξαρτήσεις (Μέρος 1^ο)

ΟΡΙΣΜΟΙ

Ρέα Δουμανά

MSc, Κλινικής Ψυχολογίας-Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας-Ψυχοθεραπεύτρια

Η εφηβική ηλικία αποτελεί το μεταβατικό στάδιο προς την ενηλικίωση. Η μεταβατικότητα αυτή δημιουργεί πολλές αλλαγές τόσο στο αναπτυξιακό, όσο και στο συμπεριφορικό και ψυχοκοινωνικό μοτίβο της προσωπικότητάς τους. Τείνουν να πειραματίζονται σε παραβατικές συμπεριφορές καθώς και στο να «δοκιμάσουν» διάφορες ουσίες. Οι ριψοκίνδυνες αυτές συμπεριφορές, ως αποτέλεσμα της παρορμητικότητας που διέπει τους εφήβους, καθώς και της ανάγκης τους να κάνουν κάτι το «διαφορετικό» για να ξεχωρίσουν, δείχνουν να αυξάνονται όλο και περισσότερο από γενιά σε γενιά. Φυσικά η τάση για πειραματισμό που μπορεί να οδηγήσει σε  εθιστική συμπεριφορά αποτελεί συνάρτηση  των στοιχείων της προσωπικότητάς τους, καθώς και του οικογενειακού και κοινωνικού περιβάλλοντος που μεγαλώνουν.

Τα βασικά χαρακτηριστικά της εφηβικής ηλικίας είναι:

n  Αναζήτηση της ανεξαρτησίας

n  Γονεϊκή Αμφισβήτηση

n  Επιρροή συνομηλίκων

n  Σχέσεις με το άλλο φύλο

n  Προσκόλληση στον παρόντα χρόνο

n  Αδυναμία κατανόησης επιπτώσεων των συμπεριφορών τους στο μέλλον

n  Ριψοκίνδυνες συμπεριφορές-πειραματισμοί

n  Υιοθέτηση «εθιστικών» συμπεριφορών

n  Παρορμητικότητα

n  Έλλειψη κριτικής ικανότητας

n  Χτίζουν τον προσωπικό τους «μύθο» μέσα από την συναναστροφή με τους συνομηλίκους τους.

Τα χαρακτηριστικά αυτή της μετάβασης δημιουργούν ένα μοτίβο για τους σημερινούς εφήβους το οποίο διαμορφώνεται μέσα από την τάση τους να «ενηλικιώνονται» πολύ νωρίς (getting older younger), λόγω των πολλών ερεθισμάτων που δέχονται και από τον φυσικό, αλλά και μέσα από τον διαδικτυακό κόσμο. Ο πειραματισμός λοιπόν σε συμπεριφορές υψηλού κινδύνου όπως το αλκοόλ, η χρήση ουσιών, τα τυχερά παιχνίδια, κλπ, δημιουργούν δυνητικά εξαρτητικές συμπεριφορές και ένα προφίλ εθισμού, το οποίο έχει βλαπτικές συνέπειες όχι μόνο για τον «χρήστη» αλλά και για το οικογενειακό και το κοινωνικό του περιβάλλον. Οι συμπεριφορές εξάρτησης ουσιών και αλκοόλ, συνήθως συνοδεύονται και από παρακινδυνευμένες σεξουαλικές συνευρέσεις, χωρίς προφυλάξεις, με κίνδυνο μετάδοσης σεξουαλικών μεταδιδόμενων νοσημάτων (ΣΜΝ), όπως ο ιός του AIDS, HIV και πρόκληση ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Η κοινή χρήση βελόνων οδηγεί επίσης στην μετάδοση του HIV, ηπατίτιδας B και C, κλπ

Οι εξαρτητικές συμπεριφορές μπορεί να οδηγήσουν σε συμπεριφορές αυτοτραυματισμού (cutting) ή σε αυτοκτονικότητα, λόγω της επιρροής των ουσιών αυτών. Ο τζόγος και τα τυχερά παιχνίδια ως ενασχόληση ψυχαγωγίας ειδικά στην εφηβική ηλικία μπορεί να αποτελέσει τη βάση για την υιοθέτηση συμπεριφορών εθισμού κατά την ενήλικο ζωή.

Τι είναι  ο εθισμός; (ορισμός από το DSM V)

• Η έντονη ανάγκη και επιθυμία για το αντικείμενο του εθισμού (craving), η οποία μπορεί να είναι ήπια ή έντονη
• Η απώλεια ελέγχου ως προς τη χρήση του αντικειμένου του εθισμού
• Συνεχής απασχόληση με το αντικείμενο του εθισμού, παρά τις άσχημες συνέπειες.

Κάθε εθισμός είναι συνδεδεμένος με συγκεκριμένη ουσία ή δραστηριότητα. Ένα αντικείμενο εθισμού έχει την τάση να «αλλοιώνει» την υποκειμενική εμπειρία κάθε ατόμου.

Τα άτομα τα οποία είναι εξαρτημένα από ουσίες πληρούν τουλάχιστον 3 από τα παρακάτω κριτήρια σε περίοδο 12 μηνών:

• Μεγαλύτερη ανεκτικότητα –χρήση μεγαλύτερης δόσης για να φτάσουν στο ίδιο επιθυμητό επίπεδο
• Στερητικό σύμπτωμα: σωματικά συμπτώματα όταν σταματά η χρήση του εθιστικού παράγοντα ή επέρχεται μείωση της δόσης (εφίδρωση, τρέμουλο, ναυτία, έμετος, άγχος, προβλήματα ύπνου)
• Συνεχής επιθυμία για διακοπή της χρήσης-αυτή επιθυμία πραγματοποιείται χωρίς επιτυχία
• Έλλειψη ελέγχου όσον αφορά τη χρήση: χρήση μεγαλύτερης ποσότητας ή για μεγαλύτερο χρονικό διάστημα
• Μεγαλύτερη εστίαση στην ουσία: κατανάλωση πολύ χρόνου  σκέψης σε σχέση με την ουσία, εστίαση στα σχέδια χρήσης, κάνοντας χρήση και στις επιπτώσεις της χρήσης
• Λιγότερη εστίαση σε άλλες δραστηριότητες-ενδιαφέροντα: άθληση, χόμπι, κοινωνικές συνευρέσεις με φίλους, οικογένεια, κλπ
• Αγνόηση δυσκολιών που προκαλούνται κατά τη χρήση: επιδείνωση κοινωνικών δεξιοτήτων, απομόνωση και αποκλεισμός, οικογενειακή δυσχέρεια

Στον αντίποδα του εθισμού έρχεται και ο ορισμός κακής χρήσης και κατάχρησης κάποιου εθιστικού μέσου. Η κακή χρήση είναι η αλλοίωση της πραγματικής χρήσης κάποιου φαρμάκου ή ουσίας ενώ η κατάχρηση είναι η έντονη σχέση του ατόμου με τον εθιστικό παράγοντα και αποτελεί πρόδρομο του εθισμού. Συνήθως τα άτομα με συμπεριφορά κατάχρησης προσπαθούν να ανταπεξέλθουν σε ψυχοκοινωνικά προβλήματα και δυσκολίες ή δυσκολίες της καθημερινότητας.

Τι είναι εξάρτηση και τι ουσιοεξάρτηση;

Με τον όρο εξάρτηση εννοούμε κάθε ψυχική ή/και οργανική εξάρτηση. Η ψυχική εξάρτηση ορίζεται ως μία κατάσταση κατά την οποία το άτομο δεν μπορεί να φανταστεί τη ζωή του χωρίς μία συγκεκριμένη ουσία. Η οργανική εξάρτηση, η οποία και προκαλείται από τις  εξαρτησιογόνες ουσίες και οι οποίες αποτελούν, σε τέτοιο βαθμό, μέρος της λειτουργίας του οργανισμού,  αν κάποιο άτομο τις σταματήσει, τότε , εμφανίζονται σωματικά συμπτώματα –αυτό που ονομάζεται «σύνδρομο στέρησης». Τα συμπτώματα αυτά εξαφανίζονται μόλις κάνει χρήση το άτομο.

Η ουσιοεξάρτηση είναι μία ιδιαίτερη μορφή εξάρτησης , η οποία δεν έχει να κάνει με τις ζωτικές ανάγκες του οργανισμού μας. Είναι μία πλήρης απώλεια ελέγχου χρήσης μίας ουσίας. Όταν λοιπόν παρατηρείται απώλεια ελέγχου και η χρήση μίας ουσίας γίνεται το επίκεντρο της καθημερινότητας, τότε το άτομο αυτό είναι εξαρτημένο είναι πρόκειται για καπνό, αλκοόλ, ηρωίνη, ή άλλες ουσίες.

                                                                                                          

Παράγοντες ανάπτυξης εθιστικών συμπεριφορών:

Στην εφηβική ηλικία, το μεγαλύτερο ποσοστό των ατόμων που πειραματίζονται με συμπεριφορές υψηλού κινδύνου δεν έχουν ως τελικό στόχο την πρόκληση εθισμού. Η παγίδα σε αυτές τις συμπεριφορές είναι η ανακούφιση που προσφέρουν, η ευχαρίστηση ή η απουσία του συναισθήματος θλίψης, ή άλλης μορφής δυσαρέσκειας. Το φύλο, το περιβάλλον και οι διαπροσωπικοί παράγοντες καθορίζουν την τάση ενός ατόμου στην ανάπτυξη συμπεριφορών υψηλού κινδύνου. Η χαμηλή αυτοεκτίμηση, τα τραυματικά γεγονότα, η ενδοοικογενειακή βία, η παραμέληση, η απόρριψη, αυξάνουν τις πιθανότητες υιοθέτησης συμπεριφορών εθισμού. Έχει βρεθεί ότι το 65% των ατόμων που έχουν εθισμό στα ναρκωτικά, έχουν κάποια ψυχιατρική διαταραχή , όπως άγχος, κατάθλιψη ή διαταραχή προσωπικότητας. Στην εφηβεία όμως ακόμα και εάν συνυπάρχουν αυτοί οι παράγοντες, οι συνομήλικοι, και η ανάγκη αναγνώρισης μέσα από το κοινωνικό πλαίσιο ή την οικογένεια, αποτελούν το εφαλτήριο για την υιοθέτηση αυτών των συμπεριφορών. Δεν είναι τυχαίο ότι οι περισσότεροι έφηβοι κάνουν καπνίζουν ή χρήση χασίς όταν βρίσκονται με συνομηλίκους.  Τα άτομα με Διαταραχή Ελλειμματικής Προσοχής-Υπερκινητικότητα (ΔΕΠ-Υ) τείνουν να έχουν μία μεγαλύτερη τάση για την δοκιμασία τέτοιων ριψοκίνδυνων συμπεριφορών, λόγω της αυξημένης παρορμητικότητάς τους και της ανάγκης τους να διαφέρουν. Πιο συγκεκριμένα τα άτομα με ΔΕΠ-Υ έχουν διπλάσιες πιθανότητες να αρχίσουν το κάπνισμα λόγω της «αρνητικής ενίσχυσης» των συμπτωμάτων ανησυχίας και αυτοελέγχου ου τους προσφέρει η νικοτίνη. Ως προς τη χρήση κάνναβης τα άτομα με ΔΕΠ-Υ έχουν τριπλάσιες πιθανότητες να έχουν δοκιμάσει κατά την εφηβική ηλικία, η οποία μαζί με τη χρήση αλκοόλ έρχεται να κατευνάσει τα συμπτώματα ανησυχίας και παρόρμησης. Η κοκαΐνη και οι αμφεταμίνες, παρόλη τη διεγερτική δράση τους χρησιμοποιούνται ως μέσα «αυτοθεραπείας» του ΚΝΣ (Κεντρικού Νευρικού Συστήματος).  Στην θεραπεία της ΔΕΠ-Υ χρησιμοποιούνται είτε διεγερτικά του ΚΝΣ είτε όχι. Στο γενικότερο πλαίσιο, στα άτομα με διαταραχή χρήσης ουσιών, 1 στους 4 έχει διαγνωσθεί με ΔΕΠ-Υ.

Βιβλιογραφία

·         Bowman, S., & Randall, K. (2006). See my pain! Creative strategies and activities for helping young people who self-injure (2nd ed.). Chapin, SC: Youth Light inc.

·         Froeschle, J., & Moyer, M. (2004). Just cut it out: Legal and ethical challenges in counseling students who self-mutilate. Professional School Counseling, 7, 231-236.

·         Kanan, L. M., Finger, J., & Plog, A. E. (2008). Self-Injury and Youth: Best

·         Practices in School Intervention. Cherry Creek School District (In press). 

·         Klonsky, E.D. (2007). The functions of deliberate self-injury: A review of the evidence. Clinical Psychology Review, 27, 226-239.

·         Lewis, L.M. (2007). No-harm contracts: a review of what we know. Suicide & Life Threatening Behavior, 37, 50-57.

·         Muehlenkamp, J. J. (2006). Empirically supported treatments and general therapy guidelines for non-suicidal self-injury. Journal of mental health counseling, 28, 166-185.

·         Lieberman, R. (2004, November 7). Understanding and responding to students who self-mutilate. Principal Leadership Magazine, 4, 10-13.

·         «Ξεπερνώντας τον Εθισμό. Η πορεία προς την απεξάρτηση» Ιατρικές εκδόσεις Harvard (ιατρική σχολή του παν/μίου του Harvard)

·         «Έφηβοι: Προβλήματα και ανησυχίες», Φρανσουάζ Ντολτό, Κατρίν Ντολτό-Τόλιτς (Εκδόσεις Πατάκη)

·         «Μεγαλώνοντας Δυνατούς Χαρακτήρες-Πέρα από τις ουσίες»- Ορέστης Γιωτάκος (Ακαδημία Γονέων από την «Κ»)

·         Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Ξανθάκη, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2010)

·         Κοκκέβη, Α., Φωτίου, Α., Σταύρου, Μ., Καναβού, Ε., «Εξαρτησιογόνες Ουσίες στην εφηβεία» (ΕΠΙΨΥ 2015)

·         ΕΠΙΨΥ (2015): Η κατάσταση του προβλήματος των ναρκωτικών και των οινοπνευματωδών στην Ελλάδα (ετήσια έκθεση 2014)

·         ΕΠΙΨΥ (2012): Πανελλήνια έκθεση εξαρτησιογόνων ουσιών, στους μαθητές-έρευνα ESPAD 2011. Αθήνα: ΕΠΙΨΥ-ΟΚΑΝΑ

·         WHO (World Helath Organization) 2014-Report on Alcohol and Health 2014